สัญลักษณ์ประจำจังหวัดจันทบุรี
รูปกระต่ายอยู่ในดวงจันทร์เปล่งแสงเป็นประกายหมายถึง
ความสวยงามเยือกเย็นละมุนละไมเปรียบได้กับความสงบ รื่นรมย์
และร่มเย็นเป็นสุขของภูมิภาคนี้
เป็นสัญลักษณ์ส่วนหนึ่งของดวงจันทร์ ซึ่งชาวไทยโดยทั่วไป
เชื่อว่ามีอยู่นั้นมาแต่ดึกดำบรรพ์ เช่นเดียวกับที่จันทบุรีเป็นเมืองโบราณ
มีชื่อปรากฏอยู่ในพงศาวดารมาตั้งแต่แรกสร้าง กรุงศรีอยุธยา

   ในด้านการสงคราม เป็นที่ทราบกันดีอยู่แล้วว่า ไทยเรามีศัตรูสำคัญ คือ พม่า ดังนั้น เราจะพบว่า กรุงศรีอยุธยา
ทำสงครามกับพม่าบ่อยครั้ง และคราวใดถ้าไทยแพ้พม่ากัมพูชาก็จะคอยซ้ำเติม อยู่เสมอ คือ จะคอยกวาดต้อน
ผู้คน แถบเมืองจันทบุรีไปยังเขมร ซึ่งก่อความแค้นให้แก่สมเด็จพระนเรศวรมหาราชเป็นอย่างมากจึงทรงยกทัพ
ไปตีเขมรแตก และเขมรได้กลายเป็นเมืองขึ้นของไทย จันทบุรีจึงได้อยู่อย่างสงบต่อมาจนถึงปลายสมัยกรุงศรีอยุธยา
ไทยทำสงครามกับพม่าอีก และไทยเสียเปรียบพม่าอย่างมากทั้งกำลังทหารและกำลังใจของประชาชน ทั้งนี้ เนื่อง จากความวุ่นวายในราชสำนัก

   ในสมัยรัชกาลที่ 5 ( พ.ศ. 2436) ไทยเราได้มีกรณีพิพาทกับฝรั่งเศส เนื่องจากฝรั่งเศสต้องการเขมรส่วนนอก อันได้แก่
พระตะบอง เสียมราฐ และศรีโสภณ ซึ่งเป็นของไทย จึงได้เข้ายึดจันทบุรีเป็นประกัน นานถึง 11 ปีเศษ มีหลักฐานการยึดครองของฝรั่งเศส เหลือให้เห็นอยู่จนทุกวันนี้ เช่น คุกขี้ไก่ ตึกแดง โบสถ์คริสต์ เป็นต้น เหตูการณ์ครั่งนั้น
ฝรั่งเศสกล่าวหาว่าไทยล่วงล้ำดินแดนอาณานิคมของฝรั่งเศสส่วนไทยได้อ้างว่าดินแดนดังอ้างว่าดินแดนดังกล่าวเป็นของไทย
ฝ่ายไทยเห็นว่าจะต่อสู้ทางทหารฝรั่งเศสไม่ได้จึงขอเปิดการเจรจา ทางฝรั่งเศสยื่นคำขาดโดยฝ่ายไทยต้องยอมยกดินแดน
ที่เป็นข้อพิพาทรวมทั้งเกาะทั้งหมดในลำน้ำโขง พร้อมเงินอีกหนึ่งล้านฟรังก์และสามล้านบาทโดยจนกว่าจะดำเนินการ
เสร็จฝรั่ังเศสจะยึดเมืองจันทบุรีไว้ก่อน แต่เมื่อทางไทยดำเนินการเสร็จ ฝรั่งเศสไม่ได้ถอนกำลังออก ฝ่ายไทยจึงต้องยอมยก
เมืองตราดและเมืองประจันตคีรีเขตร์ (เกาะกง) เพื่อแลกกับเมืองจันทบุรี และอีกหนึ่งปีต่อมาไทยยอมยกเมืองพระตะบอง เสียมราฐ และศรีโสภณ เพื่อแลกเมืองตราดคืนมา แต่ฝรั่งเศสไม่ได้คืนเมืองประจันตคีรีเขตร์แต่อย่างใด ปัจจุบันเมือง
ประจันตคีรีเขตร์จึงอยู่ในการปกครองของราชอาณาจักรกัมพูชา

   ต่อมาในปี พ.ศ. 2437 ได้มีการปรับปรุงการปกครองแบบมณฑลเป็นแบบมณฑลเทศาภิบาล เพราะต้องการริดรอนอำนาจ
ของเจ้าเมืองอย่างเด็ดขาด แต่การดำเนินการมิได้ทำพร้อมกันทั่วพระราชอาณาจักร ได้เริ่มทำเมื่อ พ.ศ. 2437 และสำเร็จ
ในปี พ.ศ. 2485 เฉพาะมณฑลจันทบุรี นั้น ได้จัดตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2449 พร้อมกับมณฑลปัตตานี